قطعنامه 598 چگونه تصویب شد ؟

ویژه نامه دفاع مقدس

قطعنامه 598 چگونه تصویب شد ؟

اشاره

موضوع پذیرش قطعنامه 598 در طول سالیان گذشته همواره یکی از مباحث زنده تاریخ جنگ تحمیلی و دفاع مقدس است. در این عرصه، تاکنون پژوهشگران بسیاری به بحث نشسته اند و نویسندگان مختلفی، زوایا و ابعاد پذیرش قطعنامه 598 را تحلیل کرده اند، اما آنچه که مسلم است این موضوع همچنان یک مبحث زنده به شمار می رود و ناگفته های فراوانی در دل خود دارد. برخی از مهم ترین ابعاد پذیرش قطعنامه همچنان منتشر نشده است و طبعاً نمی توان درباره آن ابعاد، تحلیل مستندی را ارائه کرد؛ مانند خاطرات رهبر معظم انقلاب اسلامی از روند پذیرش قطعنامه 598 و زمینه های آن، اعضای شورای امنیت ملی و سایر دست اندرکاران امور دفاع مقدس در آن سالها با این حال، کوشش های محققان توانسته است به قدر مقدور به روایت ناگفته ها و تبیین زمینه های این تصمیم تاریخی بپردازد. پژوهش حاضر که از امروز به مناسبت «هفته دفاع مقدس» در صفحه پاورقی روزنامه کیهان منتشر می گردد، یکی از آثار محققانه در این حوزه است که مطالعه آن را به خوانندگان ارجمند توصیه می کنیم.

«دفتر پژوهش های مؤسسه کیهان» بر خود فرض می دارد تا از پژوهشگر ارجمند آقای کامران غضنفری به سبب نگارش این رساله پژوهشی- تاریخی سپاسگزاری کند و آماده دریافت و نشر دیدگاه های صاحبنظران در حوزه تاریخ انقلاب و دفاع مقدس اسلامی است.

مقدمه :

هنگامی که صدام حسین در سال 1359 با تشویق و تحریک آمریکا ، تجاوز به خاک جمهوری اسلامی ایران را آغاز کرد ، تصور می کرد که در ظرف یک هفته به عمر نظام جمهوری اسلامی خاتمه داده ، این کشور را متصرف خواهد شد . اما از آنجا که در محاسبات خود ، جایی برای ایمان و اعتقادات مردم این سرزمین و رهبری الهی امام خمینی (ره) باز نکرده بود ، ناباورانه با مقاومت سرسختانه مردان و زنان و پیر و جوان این کشور روبه رو شد و علی رغم هشت سال شرارت و جنایت و بهره مندی از انواع و اقسام حمایت ها و پشتیبانی های مالی ، نظامی ، اطلاعاتی ، اقتصادی و سیاسی آمریکا و پیمان ناتو و پیمان ورشو و همه مرتجعین منطقه ، نتوانست به اهداف شیطانی خود نائل گردد . در مقابل ، رزمندگان دلاور ایران اسلامی چنان عرصه را بر متجاوزین تنگ کردند که رژیم بعثی عراق در آستانه سقوط قرار گرفته بود . اما در سال پایانی جنگ ، صحنه به تدریج تغییر یافت و اوضاع چنان شد که بالاخره امام خمینی (ره) مجبور به پذیرش قطعنامه 598 و تن دادن به آتش بس تحمیلی گردید . این همان ماجرائی بود که امام خمینی از آن به سرکشیدن جام زهر تعبیر کرد .

اما چرا وضع به آنجا رسید ؟ چه افراد و جریان هایی در این ماجرا دخیل بوده ، امام خمینی (ره) را مجبور به سرکشیدن جام زهر کردند ؟ در این کتاب تلاش داریم تا پاسخ این سؤالات را بیابیم

قطعنامه 598 و علل تصویب آن در شورای امنیت سازمان ملل

در تاریخ 27 تیر ماه 1367 ، جمهوری اسلامی ایران قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل را پذیرفت . اما به راستی چرا این قطعنامه تصویب شد ؟ محتوای آن چه بود و آیا با منافع و اهداف جمهوری اسلامی ایران انطباق داشت ؟

سردار احمد سوداگر ( از فرماندهان دفاع مقدس ) در این رابطه می نویسد :

«در اواخر سال 65 و اوایل سال 66 ، چندین عملیات کوچک و بزرگ من جمله کربلای 4 ، 5 ، 10 و نصر 4 توسط نیروهای ایرانی طراحی و اجرا گردید . در عملیات کربلای 5 شدیدترین درگیری های طول جنگ در پشت دروازه های شهر بصره و تهدید بصره توسط ایران به وقوع پیوست . در این دوران ، موازنه قدرت به نفع ایران بود لذا از اسفند 65 یعنی پس از عملیات کربلای 5 ، تلاشی جهانی برای تهیه و تنظیم قطعنامه موسوم به 598 آغاز شد و در پایان تیر ماه 66 به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسید . هم زمان ، تلاش آمریکا برای افزایش تحریم اقتصادی و تسلیحاتی ایران نیز شدت گرفت . در این قطعنامه ، تصمیم به خاتمه دادن به منازعه ایران و عراق گرفته شد و آتش بس فوری و عقب نشینی به مرزهای بین المللی و اعزام تیم نظارت به مرزهای دو کشور مورد تأکید قرار گرفت ... اما ایران به دلیل برخی از ملاحظات سیاسی و نظامی ، ابتدا از پذیرش آن خودداری کرد و پیش شرط هایی را برای پذیرش آن عنوان کرد . »1

سردار علایی نیز در این مورد می گوید :

« زمانی که قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل تصویب شد ، ایران در اوج قدرت نظامی و پیروزی های متعدد بود . در این زمان مناطق فاو ، شلمچه ، حاج عمران و بسیاری از جبهه های غرب کشور در دست قوای ایران بود و طبیعتاً ایران در چنین شرایطی به دنبال آن بود که رژیم صدام حسین را وادار به تسلیم در برابر خواسته های خود نماید و فشار بر صدام را تا جایی ادامه دهد که آن رژیم اعلام کند معاهده 1975 را که از چند روز قبل از شروع جنگ ، آن را بی اعتبار اعلام کرده بود پذیرفته و معتبر اعلام کند . هم چنین مجامع بین المللی و کشورهای حامی صدام بپذیرند که رژیم عراق متجاوز و آغازگر جنگ بوده و هم چنین برای دریافت خسارات جنگ هم چارچوب و روشی تعیین شود . در چنین شرایطی ، قطعنامه تصویب شده 598 تا حدود زیادی به نفع دولت عراق بود . در بند اول قطعنامه آمده بود که ابتدا آتش بس برقرار و قوای نظامی طرفین به مرزهای کشور خود بازگردند . در بندهای بعدی نیز سایر موضوعات از جمله آزادی اسرا و حل و فصل اختلافات [ البته بدون ارائه هیچ راهکار مشخصی] پیش بینی شده بود . بنا بر این طبق شرایط موجود در قطعنامه ، همه چیز به نفع عراق تمام می شد بدون این که ایران امتیازی گرفته باشد .» 2

سردار احمد سوداگر نیز در مقاله دیگری می نویسد : «با نگاهی به 10 قطعنامه صادر شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و بررسی حوادث قبل و بعد از صدور این قطعنامه ها مشخص می شود که در هیچ کدام از این قطعنامه ها تمامی شرایط مدون صدور قطعنامه توسط این شورا لحاظ نشده و تمهیدات لازم برای اجرای کامل آنها اندیشیده نشده بود . از طرفی با توجه به شرایط زمانی صدور این قطعنامه ها ، همگی آنان در زمانی صادر می شد که ایران در عرصه نبرد پیشرفت هایی به دست می آورد یا موازنه به نفع ایران رقم می خورد . بنا بر این صدور این قطعنامه ها در آن زمان ها نه تنها کمکی به ایران و خاتمه جنگ نمی کرد ، بلکه در جهت تضعیف طرف مظلوم جنگ و محدود کردن اقدامات دفاعی آن و حمایت و پشتیبانی تلویحی از متجاوز بوده است ».3

در آن زمان آمریکا تلاش می کرد که قطعنامه مذکور به گونه ای تنظیم شود که تحریم هایی را برای هر کدام از طرفین جنگ که با آتش بس موافقت نکند ، در نظر گیرد .اما با توجه به جمله بندی قطعنامه می توان گفت هدف اصلی در این میان ، ایران بوده است .4

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

کامران غضنفری- روزنامه کیهان

دفتر پژوهش های مؤسسه کیهان

1. احمد سوداگر . « 10 قطعنامه برای 8 سال دفاع» . روزنامه ایران . ویژه نامه سالروز پذیرش قطعنامه 598 ، 27 تیر 1389 ص 21

2. حسین علایی. « ناکارآمدی شورای امنیت موجب طولانی شدن جنگ شد ». هفته نامه مثلث . 4 مهر 1389 . ص 32

3. احمد سوداگر. « 10 قطعنامه تا 598 » . هفته نامه مثلث . 20 تیر 1389 . ص 39

4. سید اصغر کیوان حسینی. « سیاست خارجی آمریکا در مورد جنگ تحمیلی ». فصلنامه سیاست دفاعی . تابستان 1376 ص 123

پاورقی